Maxaa ka dhaxeeya Kelinimada iyo Xanuunada
Daraasado lagu sameeyay dad xaunuuno kala duwan qabada kuwaasoo keligood nool amma bulshada gooni uga go'an ayaan weli ay saynisyahannadu ku wareersan mas'uulka koowaad ee shaqsiga xaaladaas dhiga. Ma kelinnimada ayaa xanuun ka dhasha, mase xanuunka ayaa kelinimadu ay ka dhalataa?
Mid kastoo eeda loo scarab, dadka keligood nool waxaa la sheegay inay halis u yihiin inay soo wajahaan xanuuno aynu warbixintan ku soo gudbin donna.
1. Khatarta xanuunnada wadnaha
Kalinimada waxaa lala xiriiriyaa 3 meelood oo meel sare u kaca xanuunnada wadnaha, sida jirrooyinka wadnaha iyo faaligga. Nicole Valtorta oo kal tirsan jaamacadda Newcastle ee UK ayaa daraasad ku samaysay arrintan, waxayna si gaar ah u eegatay astaamihiisa, waxayna BBC u sheegtay seddex qaab oo sharraxaya sida ay isula xiriiraan.
Saamayn nafsiyan: Dadka dareemaya kali ahaanshaha ayey u badan tahay in uu ku dhaco isku buuq, welwel, iyo ayagoo aan faraxsanayn.
Saamayn baayolojiyeed: Dadka kali ahaanshaha dareemaya waxay badankood isku arkaan hurdadooda oo aan wanaagsanayn.
Saamayn hab-dhaqan: Dadka kali ahaanshaha dareemaya waxaa dhici karta in dhaqan aan caafimaad qabin ay isku arkaan sdia cabista sigaarka, cunto badan oo la cuno iyo jimicsi la'aan.
2. Cudurrada oo uusan jirku iska celin karin
Daraasad ay sameeyeen jaamacadaha California iyo Chicago , laguna shaaciyey sannadkii 2015 wargayska PNAS ayaa eegtay saamaynta dhanka unugyada ee kelinimadu ku leedahay bani'aadanka iyo daayeerka, waxayna ku soo gunaanaddaay in dareenka kali ahaanshaha uu hoos u dhigi karo waxtarka hanaanka difaaca.
Cilmi baareyaasha ayaa ogaaday in dadka loo arko inay bulshada ka go'an yihiin ay 12% aad u shaqeeyaan unugyadooda CTRA, kuwaasoo lala xiriiriyo jawaabaha uu bixiyo hanaanka difaaca jirka.
Waxay ogaadeen in shaqayntaas badan laga dheehan karo heerka aadka u sarreeya ee unugyada cadcad ee dhiigga, kuwaasoo keena si xanuun leh inay jawaab u bixiyaan, hoosna u dhigaan soo saaridda borotiinnada jirka ka caawiya inuu cudurrada iska difaaco.
Qaacidada arrintan ka dambaysa ayaa ah in bani'aadambku uu kooxkoox u nool yahay. Marka uu kali noqdo wakhti dheer, waxaa dareenkooda gudaha ku jiidaa inay khatar dareemaan, oo mar kasta xaalad feejignaan ah ay ku jiraan.
Xaaladdaas feejignaanta leh ayaa sii kicinaysa xanuunka jirka, waxayna yaraynaysaa awoodda uu kula dagaallami karo caabuqyada.
3. Dhiigkar aad u sarreeya
Daraasad kale oo ay samaysan jaamacadda Chicagoayaa lagu ogaaday in dadka kalinimada ay soo marto ay u badan tahay in uu mustaqbalka ku dhaco dhiigkar.
Dhiigkarka ayaa lala xiriiriyaa khatar aad u badan oo ah faalig, wadnaha oo istaaga, cudurrada kelyaha iyo asaasaqa. Daraasadda ayaa lagu daabacay sannadkii 2010 Wargayska Psychology and Aging.
4. Khatar aad u sarraysa oo keenaysa geeri degdeg ah
Kalinimada iyo ka go'doomidda bulshada ayaa lala xiriiriyaa 30% khatar aad u badan oo ah geeri degdeg ah sida ay dhigayso daraasad ay samaysay jaamacadda Brigham Young ee Maraykanka, taasoo lagu daabacay sannadkii 2015 wargayska the Association for Psychological Science.
Cilmi baareyaasha ayaa eegay 70 daraasadood oo ay ku lug lahaayeen 3.4 malyan oo qof. Waxay ku ogaadeen, si ka duwan sida ay dad badan rumaysan yihiin, in "dadka qaangaarka ah ee da' dhexaadka ah ay khatar weyn ugu jiraan dhimasho markii ay kelinimo ba'an la soo deristo, ama ay keligood nool yihiin marka la barbar dhigo dadka kale ee qaangaarka ah ee ay isku ayniga yihiin".
BBC-Somali
